Ruimtelijk-economisch onderzoek
- Onderzoekspoor
- Enkele vaststellingen: verweving, bedrijventerreinen, vastgoed
- Rapporten Segmentatiereeks
- Andere output, artikels & papers
Onderzoekspoor
In 2015 zijn we met het Departement Omgeving (VPO) gestart met onderzoek rond economische locaties in het onderzoekspoor ruimtelijk-economische netwerken. We bekijken economische locaties over heel Vlaanderen: deze bevinden zich niet alleen op bedrijventerreinen, maar ook in gebieden waar wonen en economie verweven voorkomen, en in het buitengebied. De centrale vraag van het onderzoekspoor is hoe we ruimte kunnen bieden aan bedrijven, zodat ze zich op de meest geschikte locatie bevinden. Hiervoor gaan we dieper in op:
- Ruimtelijke noden van bedrijven.
- Verschillende omgevingen of gebieden waarin bedrijven zich bevinden en wat die omgevingen aan bedrijven bieden.
- De manier waarop het beleid de ruimtelijke noden van bedrijven kan verbinden met ruimtelijke ingrepen in een te (her)ontwikkelen gebied.
Ruimtelijke economie, en meer bepaald de zoektocht naar passende locaties voor bedrijven, is een thema dat ook tot het takenpakket van VLAIO behoort. Departement Omgeving werkt daarin vooral vanuit de context van ruimtelijk beleid en onderzoek, terwijl VLAIO vooral de missie heeft om bedrijven te ondersteunen. Zo lanceerde VLAIO de bizlocator; een online platform dat bedrijven ondersteunt om geschikte beschikbare locaties te vinden. Departement Omgeving en VLAIO wisselen over deze thematiek regelmatig kennis uit en volgen elkaars projecten op.
Om de onderzoeksvragen te beantwoorden is het nodig om inzicht te hebben in het functioneren van bedrijven, in de relatie van bedrijven tot hun omgeving en in de manier waarop ze met ruimte omgaan. Daarom vertrekt het onderzoek in dit onderzoekspoor van de microschaal, of de schaal van een bedrijf dat op een bepaalde plaats gevestigd is. Achter deze locatiekeuze schuilt een bepaalde individuele bedrijfsafweging (in functie van prijs, bedrijfswerking, transport...), die deel uitmaakt van de bedrijfslogica (of de best mogelijke manier van functioneren voor het bedrijf).
Doorheen de jaren hebben onderzoekers van Departement Omgeving en partners via verschillende methodieken informatie verzameld. Literatuur, gesprekken met bedrijven en observaties op het terrein, ontwerpend onderzoek, toekomstverkenning… leveren materiaal om mee aan de slag te gaan. Uit de literatuur halen we vestigingsfactoren, die samen met de gesprekken met bedrijven overeenkomen met de 'stated preferences'. Deze geven ook context aan bepaalde keuzes die bedrijven maken. Daarnaast hebben we voor acht casegebieden in Vlaanderen, Brussel en de Brusselse noordrand (in het kader van TOP Noordrand) een terrein-inventarisatie van economische activiteiten opgemaakt. Dit staat dan voor de observaties op het terrein, of 'perceived preferences'.
Enkele vaststellingen
Verweving is een feit
Uit de geïnventariseerde gebieden valt op hoe economische activiteiten zich overal bevinden, zowel in combinatie met wonen op hetzelfde perceel, als met woningen in de omgeving. Niet enkel kantoren of op inwoners gerichte voorzieningen, maar ook andere economische activiteiten zoals productie en industriële dienstverlening bevinden zich in woonomgevingen of in combinatie met wonen. Het is opvallend hoe het zowel om grote als om kleine economische percelen in (de buurt van) woonomgevingen gaat. In zowat alle tot hiertoe geïnventariseerde gebieden zijn er veel economisch bestemde gebieden verweven gelegen. Cijfers over verweving op basis van de ruimteboekhoudingscategorie economie is dan ook altijd een onderschatting van verweving op het terrein.
Ook het type activiteit is terug te vinden in zowel verweven als niet-verweven omgevingen. Het bedrijfsproces op een bepaalde plaats en hoe het georganiseerd wordt, zijn namelijk de bepalende factoren. Voor VLAREM en SEVESO-regelgevingen gelden onder meer hoeveelheden, uitstoot en best beschikbare technieken voor opslag. Dit zorgt ervoor dat bijvoorbeeld fotografen en chemiereuzen die nochtans dezelfde producten gebruiken, zich in een andere omgeving vestigen: de ene bevindt zich in een woonomgeving, terwijl de andere naar een gescheiden bedrijventerrein moet.
Het belang van bedrijventerreinen
Het behoud van verweven economische locaties zorgt ervoor dat bedrijven die door hun bedrijfsproces gescheiden moeten zijn, ook daadwerkelijk geschikte kavels vinden op een bedrijventerrein. Daarnaast moeten goed functionerende productieve bedrijventerreinen voor dit type activiteit geschikt blijven. Door bijvoorbeeld andere functies, in het bijzonder wonen, toe te laten, bestaat het risico dat milieuvergunningen niet meer vernieuwd kunnen worden voor dezelfde activiteiten als voorheen. Dit leidt tot verdringing van bedrijven met mogelijk delocalisatie of inname van greenfields tot gevolg. Verweving met andere economische functies (of de ontwikkeling van kleinere units) kan overwogen worden, indien ze op een gecontroleerde manier toegelaten worden. Deze manier van ontwikkelen kan interessant zijn om transformatie op bedrijventerreinen te bekostigen.
Vastgoedmechanisme
In de huidige vastgoedsituatie is woonvastgoed meer waard dan bedrijfsvastgoed, met uitzondering van enkele prestigieuze (winkel)panden. Een gemengde ontwikkeling zal minder opleveren dan een monofunctionele woonontwikkeling. Zolang er een voldoende aanbod is aan monofunctionele economische locaties, zal de prijs niet in het voordeel spelen van verweven economische locaties. Onder meer door de vastgoedsituatie is het dus niet makkelijk om in Vlaanderen bestaande verweven activiteiten verweven te houden en nieuwe verweven locaties te creëren. Nochtans biedt een verweven omgeving ook voordelen: het zorgt voor dynamische buurten en kan leiden tot lokale tewerkstelling, nabijheid tussen wonen en werken en duurzame verplaatsingen.
Onderzoeken
Rapporten segmentatiereeks
- Segmentatie I: Segmentatie van werklocaties in Vlaanderen (2015)
- Segmentatie II: Segmentatie van werklocaties (case-onderzoek Waggelwater, Deknudt, Meer, Waterschei, Nossegem) (2016)
- Segmentatie III: Ruimteproductiviteit, verweving en ruimtelijk rendement van economische locaties (2018)
- Segmentatie IV: Beweegredenen voor verweving van wonen en werken (2019)
- Segmentatie V: Vier stedelijke cases over mogelijke transitierichtingen naar circulaire economie (2020) met bijlage. Het parallele rapport over de segmenten en de toepassing ervan in de verschillende stedelijke cases wordt binnenkort gepubliceerd.
- Segmentatie VI: De afbakening van types en segmenten in Vlaanderen via machine learning (2021 -lopende)
Rapporten en andere output
- Bijdrage aan Metrolab.Brussels over het voorkomen en de ruimte-inname van economie in een stedelijke omgeving: Bigness and Blank Walls (2021 -nog te publiceren)
- Synthese vijf workshops stedelijke economie (locaties in en rond Brussel + Bissegem (Kortrijk) i.s.m. London Metropolitan University & Mark Brearly (2021 -nog te publiceren)
- Onderzoek naar een programmatorische en economische strategie voor de perimeter Leopold III-A201 van Josaphat tot de luchthaven (2018, IBM-Arcadis)
- Ontwerpend onderzoek over economische verdichting in stedelijke omgevingen en bedrijventerreinen (i.s.m. Sheffield School of Architecture (SSoA)):
- Buda (2018): publieke eindpresentatie, introductie tot het project, Base model design, Studies, Verder onderzoek
- Made in Brussels (2017)
- Strategisch rollenspel over economische locaties "De juiste plek" (studiedag in Mechelen, Departement Omgeving, 2017)
- Tentoonstelling Bozar - IABR "A good City has Industry" (2016)
- De Fabrieksstraat. Zoektocht naar een identiteit binnen de verstedelijking van de Noordrand rond Brussel (2015, Studio Surplus)
- De toekomstige vraag naar bedrijventerreinen (2006, How to Advisory)
Artikels & papers
- De verrassende zekerheid van ruimtelijke voorwaarden voor bedrijventerreinen: een eerste aanzet van een ondersteunende beleidstool (Plandag, 2020)
- How to attract the right economic activities in a certain spatial environment? (Realcorp, 2020)
- Transition requires collaborative work. Discovering and defining actions that support supermixed cities (AESOP 2019)
- Ruimte ontwerpen voor economische activiteiten: mogelijke inrichtingen volgens verschillende gebiedstypes (Plandag, 2019)
- Enhanced Economic Typology for Spatial Economic Policy (Realcorp, 2019)
- Het nieuwe normaal: bewustzijn van de verweving tussen wonen en werken (Plandag, 2019)
- Zoektocht naar een typologie van economische locaties (Plandag, 2018)
- Defining Economic Typologies based on an Economic Activities Database (Realcorp, 2018)
- Assessing Expanding Space Use versus Infill for Economic Activities (Realcorp, 2018)
- Can an Economic Activities Inventory Fill the Knowledge Gap about the Economic Sector in a Policy Making Process (Realcorp, 2017)
- How to rework the city we have – Inductive planning to provide jobs and skills in old industrial area's (Isocarp, 2017)
- Segmentatie van werklocaties: gezond voor ruimte en voor economie (Ruimte, 2016)
- Segmentatie van werklocaties toegepast op verschillende uitgangssituaties (Plandag, 2016)
- Industrious Flanders and Brussels – the Northern Area case (Isocarp, 2015)
Gerelateerd onderzoek van partners
- Leidraad voor lokale besturen om een ruimtelijk-economisch onderzoek uit te voeren of uit te besteden. De resultaten kunnen dienen om een lokaal huisvestingsbeleid uit te bouwen (VLAIO, 2020).
- Cities of Making (CoM) verkent de toekomst van de stedelijke productie in Europese steden in termen van technologie, middelen, plaats en toepassing (JPI-Urban Europe project met team Brussel, Londen, Rotterdam).
- Ruimte voor ondernemen buiten bedrijventerreinen: Kameleon onderzoek Leiedal (2013-2016)
- Spazio: gemeenten geven ruimte aan bedrijven. Beleidsaanbevelingen en praktische tips voor gemeentebesturen (VOKA i.s.m. VLAIO, 2016)
- Labo XX_werk - stedelijke economie in de stad van morgen (stad Antwerpen i.sm. Vlaamse overheid, 2014)
- Studie: raming van de behoefte aan bedrijventerreinen in het Vlaams Gewest – analyserapport (VLAIO, 2014)
- Studie: raming van de behoefte aan bedrijventerreinen in het Vlaams Gewest – eindrapport (VLAIO, 2014)
- RE:Work Brussels. Space for industry, logistics and wholesale trade in the city (2014)
- Working in the functional city : planning the economic backbone of the Belgian welfare state 1945-1973 (doctoraat M. Ryckewaert, 2011)
- Vestigingsgedrag van bedrijven in Vlaanderen, een analyse in functie van het ruimtelijk economisch beleid (VLAIO, 2008)
- Strategisch plan ruimtelijke economie (SPRE). Ruimte en economie in Vlaanderen: analyse en beleidssuggesties (VLAIO, 2004)